به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، فهیمه فرهمندپور، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در مدرسه شبهه پژوهی عفاف و حجاب در درسی با عنوان «شبهات ناشی از شیوه های تبیین، ترویج و اجرای حجاب» که به همت مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه های علمیه برگزار شد، به لزوم تبیین صحیح فلسفه حجاب پرداخت و گفت: بسیاری از شبهات مربوط به بحث حجاب ناشی از نحوه تبیین آن است؛ مثلا هنگام بحث از علت وجوب حجاب و فلسفه آن معمولا گفته می شود اگر خانم ها حجاب نداشته باشند آقایان به گناه می افتند. در واقع در این شیوه بیان، حجاب عامل تضمین ایمان و تقوای مردان معرفی می شود.
وی ادامه داد: این نحو از تبیین، چندین سوال جدی را برای زنان و دختران جوان فراهم می کند؛ از جمله اینکه می پرسند: چرا مردان نگاه می کنند؟ به مردان بگویید نگاه نکنند، یا مثلا من باید در گرمای تابستان چادر و روسری داشته باشم تا مردان به گناه نیفتند؟
فرهمندپور بیان کرد: اگر منطق ما در توصیف حجاب و پرداختن به حجاب، منطق قرآنی باشد، اساسا چنین شبهه ای به وجود نمی‌آید.
وی گفت: به طور مثال یکی از بهترین تعابیر در زمینه حجاب، آیه ۵۹ سوره احزاب است که می گوید «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْوَاجِکَ وَبَنَاتِکَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلَابِیبِهِنَّ ذَلِکَ أَدْنَی أَنْ یُعْرَفْنَ فَلَا یُؤْذَیْنَ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِیمًا»، ای پیغمبر (گرامی) با زنان و دختران خود و زنان مؤمنان بگو که خویشتن را به چادر فرو پوشند، که این کار برای اینکه آنها (به عفّت و حرّیت) شناخته شوند تا از تعرض و جسارت (هوس رانان) آزار نکشند بسیار نزدیکتر است و خدا (در حق خلق) بسیار آمرزنده و مهربان است.
این استاد دانشگاه بیان کرد: فلسفه حجاب یک فلسفه در جهت دفاع از زنان بوده؛ نه یک فلسفه پاکسازی محیط برای مردان. یعنی قرار است اصل منفعت، فایده و مصلحت حجاب متوجه زنان باشد.
وی افزود: ممکن است بگویند شما منکر این هستید که اگر خانم ها با حجاب باشند محیط برای همه از جمله برای مردان سالم تر می شود؟ و این سالم تر شدن نتیجه عمده و فراتر از صرف برخورداری خانم ها ایجاد می کند؟
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران اظهار کرد: ما منکر این نمی شویم که رعایت حجاب از ناحیه خانم ها حتما جامعه سالم تری را به وجود می آورد؛ اما می بایست به تفاوت دو واژه توجه کرد. وقتی که گفته می شود هدف از حجاب گناه نکردن مردان است، در این صورت شما عده ای را موظف به تکلیفی کرده اید تا برخی دیگر از انجام تکلیف آنها بهره مند شوند.
وی با اشاره به تفاوت در بیان اهداف حجاب گفت: تفاوت هدف و پیامد این است که هدف قبل از عمل وجود دارد؛ اما پیامد، نتیجه و دستاورد بعد از عمل به وجود می آید. اگر ما هدف را حذف کنیم عمل حذف می شود و به دست نمی آید؛ ولی پیامد می تواند از طریق شکل های دیگری که اساسا با آن هدف ارتباطی ندارند هم حاصل شود.
فرهمندپور تأکید کرد: به طور مثال برخی می گویند باید دین داشته باشیم تا به آرامش برسیم؛ اما در واقع ما دین را نمی خواهیم که به آرامش برسیم. وقتی دین باشد علی القاعده به آرامش هم می رسیم؛ بنابراین بین هدف و فلسفه یک حکم، دستور و قانون با پیامدهای بعدی و ثانویه ای که از آن حاصل می شود تفاوت وجود دارد.
وی افزود: بنابراین تفاوت است بین اینکه شما بگویید خداوند حجاب را واجب کرده تا مردان به گناه نیفتند و یا اینکه خداوند حجاب را واجب کرده تا زنان در امنیت باشند؛ زیرا این احساس خیلی بدی را به یک خانم محجبه انتقال می دهد، که گویا مردان برای به دست آوردن این هدف نباید خودشان را اذیت کنند.
این استاد دانشگاه گفت: می بایست فلسفه حجاب را به نحو دیگری تبیین کنیم؛ یعنی باید به این که حجاب تضمین کننده امنیت زنان است، و براساس منطق قرآنی برای امنیت بخشی به زنان تشریع شده، تأکید کنیم. البته در کنار این هدف اصلی که برکت و حاصلش مستقیما متوجه خود زنان می شود، جامعه نیز سالم تر خواهد بود.
وی با اشاره به برخی دیگر از شبهات ناظر به امر حجاب گفت: یکی دیگر از شبهات مربوط به حجاب که مطرح می شود این است که اگر عمل صالح به شرط نیت قبول است، پس چطور می خواهید مردم را مجبور کنید بدون نیت شخصی یا اراده شخصی یک کار خیر مانند حجاب را انجام دهند؟
فرهمندپور افزود: باید دانست که حجاب به عنوان یک امر اخلاقی و دینی و یک انتخاب آگاهانه برای طیف خاصی از مردم جاذبه دارد که علی القاعده آن طیف خاص از مردم نیاز چندانی به فعالیت تبلیغی ما ندارند و خودشان حجاب را پذیرفته اند؛ در واقع در شرایط فعلی نیازمند ترویج حجاب به عنوان مصداقی از نظم و انضباط اجتماعی هستیم.
وی اظهار کرد: چه اینکه حجاب را به عنوان یک امر اجتماعی تعریف کرده و چه به عنوان یک امر دینی تعریف کنیم، هردوی این ها نیازمند شکل گیری فضایل پایه هستند.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران افزود: رفتار ما آخرین حلقه زنجیره فکر، تربیت، دیدگاه و عملکرد ماست؛ یعنی ما ابتدا دیدگاه هایی در ذهن، روح، باورها و منطقمان شکل می گیرد که در نهایت این زنجیره و این حلقه های پی در پی منجر به رفتار می شود. حجاب به عنوان باور دینی و حجاب به عنوان هنجار اجتماعی غیر از تشابهی که با هم دارند، یکی از تفاوت های آن ها این است که شما در حجاب اولی حتما چشم اندازت باید حداکثری باشد؛ وقتی من می خواهم دخترم را متدین و باحجاب تربیت کنم او را برای حجاب حداقلی تربیت نمی کنم، یک چشم انداز حداکثری دارم، نه اینکه همان روز اول یک دفعه او را به حداکثر محدودیت حجاب وادار کنم. ولی من به عنوان مادر، ولی، مربی و تربیت کننده چشم اندازم حجاب حداکثری و باورمندی حداکثری است که ذره ذره به آن نزدیک می شوم.
وی خاطرنشان کرد: اما از منظر «حجاب، یک هنجار اجتماعی» نگاه باید حداقلی باشد. اگر شما به عنوان یک مدیر اجتماعی، به عنوان یک مجری، یک مسئول حیطه نظام وقتی دارید به نظام به عنوان امر اجتماعی نگاه می کنید ناچارید قناعت حداقلی کنید. شما نمی توانید به عنوان امر اجتماعی نگاه حداکثری داشته باشید؛ کما اینکه نباید به عنوان یک مربی و تربیت کننده نگاه شما به دین یک نگاه حداقلی باشد، چشم انداز شما نیز حتما باید حداکثری باشد.
فرهمندپور اجبار پوشیدن چادر را امری غیرقابل اجرا در سطح جامعه دانست و گفت: شما نمی توانید چادر را در جامعه ولو در جاهای محدود اجباری کنید؛ چون وقتی مخاطب عام دارید این مخاطب عام از شما می طلبد که به حجاب به عنوان امر اجتماعی نگاه کنید. آن وقت شما نمی توانی مطالبه حداکثری داشته باشید.
وی حجاب را یک فضیلت اجتماعی ناشی از ارزش اجتماعی «انضباط پذیری» عنوان کرد و گفت: خود انضباط پذیری به عنوان یک فضیلت اجتماعی ناشی از فضیلت اجتماعی «قانون مداری» است. خود قانون مداری نیز ناشی از فضیلت اجتماعی «مسئولیت پذیری» بوده و مسئولیت پذیری ناشی از «احترام به حقوق دیگران» است.
فرهمندپور گفت: این حلقه ها باید در فرایند تربیت، چه تربیت محدود خانوادگی و چه پرورش کلان اجتماعی شکل بگیرد. کسی که انضباط پذیر است قانون مدار بوده، مسئولیت پذیر است و به حقوق دیگران احترام می گذارد. این فرد احترام به هنجارهای جمعی می گذارد و باحجاب می شود.
وی پذیرش حجاب به عنوان یک امر اجتماعی را برای عموم افراد جامعه راحت تر دانسته و تصریح کرد: اینکه توریست هایی که از کشورهای دیگر می آیند گاهی حجابشان از حجاب راهنمای ایرانی تور مسافرتیشان بهتر است، بخاطر این است که آنها اصولا در فرهنگشان انضباط پذیری و قانون مداری و احترام به هنجارهای جمعی بهتر شکل گرفته و آنها حاضرند هنجارهای جمعی را بپذیرند چون اینطور تربیت شده اند.
این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه حجاب به عنوان یک امر دینی نیز فضیلت پایه متناسب با خودش را نیاز دارد، گفت: فرزندانمان را اگر آرمان گرا و معناگرا بار بیاوریم، یعنی کسی که غیر از ظاهر ارزش های دیگری را هم می بیند، اهل معنویت و ژرف اندیشی و اهل صداقت و حیاست، اصلا این فرزند نمی تواند بی عفت شود. اصلا آیا یک آدم ژرف اندیش می تواند بی عفتی کند؟! یک آدم صادق و باحیا اصلا می تواند با پوشش های نادرست و زشت وارد جامعه شود؟!
وی غفلت از فضایل پایه را یکی از عوامل چالش های فرهنگی امروز جامعه اسلامی برشمرد و اظهار کرد: ما از حلقه های پایه غفلت می کنیم. یک آدمی که اساسا خویشتن داری و صداقت را آموخته علی القاعده آدم عفیف و باحجابی خواهد شد. شما وقتی حلقه های این زنجیره فضایل پایه را اگر در نظر داشته باشید آن وقت حجاب خروجی آن می شود. منتهی نکته این است که ما اگر حجاب را به عنوان امر اجتماعی توصیف کنیم باید از راه مناسبش ورود کنیم. این تعبیری که امام حسین دارد که إِنْ لَمْ یَکُنْ لَکُمْ دینٌ، وَکُنْتُمْ لا تَخافُونَ الْمَعادَ، فَکُونُوا أَحْراراً فِی دُنْیاکُمْ، به بی حجاب ها باید بگوییم شما اصلا دین نداری نداشته باش دین به خودتان مربوط است امر شخصی است. ولی حداقل در فضای روابط اجتماعی تان آدمی با اعتماد بنفس بالا باشید. دختری که اعتماد به نفسش بالا باشد کمتر بدپوشی می کند یا آدمی که ژرف اندیش باشد و آرمان گرا باشد کمتر بدرفتاری می کند.
فرهمندپور در پایان خاطرنشان کرد: تأکید می کنم که ما اگر در طول این ۳۰-۴۰ سال اخیر تلاش می کردیم جامعه هنجارمند تر، قانون مند تر و دارای اعتماد بنفس بالاتری داشته باشیم و آن وقت حجاب را به عنوان یک امر اجتماعی معرفی می کردیم حتما دستاوردهای بیشتری داشتیم.
